Տնտեսական անվտանգության ապահովման խնդիրները և երկրի ռազմական արդյունաբերությունը

- տնտեսության կառուցվածքային ձևախախտման ուժեղացումը,

- հայրենական արտադրանքի մրցունակության ցածր մակարդակը,

- սպառման և արտադրության միջև անհավասարակշռությունը,

- գիտատեխնիկական կարողության քայքայումը,

- երկրի վճարունակության անկումը,

- տնտեսության տարբեր ճյուղերում մենաշնորհների առկայությունը,

- մարզերի զարգացման անհամաչափության խորացումը,

- աղքատությունն ու բնակչության մեծ մասի անվճարունակությունը,

- հասարակության գույքային անհավասարության և շերտավորման ուժեղացումը և այլն:

Արտաքին սպառնալիքների թվին կարելի է դասել.

- երկրի վերածումն այս կամ այն զարգացած պետության կցորդի,

- տրանսպորտային շրջափակումը,

- ներմուծումից կախվածության ուժեղացումը,

- արտաքին պարտքի ավելացումը,

- արտարժույթի արտահոսքը երկրից,

- տնտեսության դոլարացման բարձր մակարդակը և այլն:

Ներքին և արտաքին սպառնալիքների համադրումը վկայում է, որ հանրապետության համար առավել վտանգավոր են ներքին սպառնալիքները:

Արտաքին սպառնալիքների մի շարք աղբյուրներ  (օրինակ` արտաքին պարտքի շեշտակի ավելացում, արտերկրի հետ առևտրի շրջանառության սահմանափակ ծավալներ և այլն) բխում են ներքին պատճառներից. տնտեսության ցածր արդյունավետություն, վերամշակող ճյուղերի ցածր մրցունակություն և հարակից գործոններ:

Տնտեսական սպառնալիքները ներթափանցել են տնտեսության գրեթե բոլոր բնագավառները և բացասական ազդեցություն են թողնում մարդու կենսագործունեության տարբեր ոլորտների վրա, խոչընդոտում են բնականոն զարգացումը, խարխլում կայունությունը, ի վերջո, քայքայում են ազգային անվտանգության հիմքերը: Հատկապես ազատամարտի տարիներին տեղ գտած մի շարք բացասական երևույթներ ու միտումներ` ավելի սահմանափակ ազդեցությամբ, իրենց իներցիոն շարունակությունն ունեն նաև այսօր:

ՏԱ ապահովման տեսանկյունից առավել խոցելի են գնահատվում երկրի սոցիալական համակարգը և գիտությունը: Պատերազմական գործողությունների վերսկսման պարագայում հիշյալ հիմնախնդիրները էլ ավելի են սրվում, և առանձնակի կարևորություն են ստանում ՌԱՀ-ի և ՏԱ համակարգի փոխազդեցությունները:

Փոխազդեցություններ 

Թերևս անհերքելի է այն, որ խաղաղ պայմանների համար մշակված տնտեսական զարգացման ցանկացած մոդել չի կարող ինտեգրվել պատերազմի տնտեսությանը: Համաշխարհային փորձը ցույց է տալիս, որ ժամանակ առ ժամանակ հակասություններ են ի հայտ գալիս, որոնց հանգուցալուծումը անխուսափելիորեն պահանջում է ռազմական ուժի կիրառում: Նույնը պահանջվում է նաև պետության տնտեսական անվտանգությունն ապահովելու համար, հետևաբար ազատական տնտեսությունն ու պատերազմն անհամատեղելի ինստիտուտներ են: Սա, իր հերթին, նշանակում է, որ պատերազմի սպառնալիքի պայմաններում ապրող հասարակությունը պետք է մշակի և կիրառի զարգացման որակապես նոր մոդել, նոր ռազմավարություն և հայեցակարգ:

Այս պայմաններում առաջացող կարևոր հիմնահարցերից մեկն այն է, թե ինչպես կարելի է համապատասխանություն սահմանել ռազմաքաղաքական նպատակների և տնտեսական հնարավորությունների միջև, որն իր հերթին պահանջում է հաշվի առնել պատերազմի և տնտեսության հնարավոր փոխազդեցություները: Ու թեև այս առումով ուսանելի է բազմաթիվ երկրների, մասնավորապես` ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Իսրայելի, ՌԴ կուտակած փորձը, մեր համոզմամբ, յուրաքանչյուր երկիր պետք է հաշվի առնի խնդիրն արդյունավետ հանգուցալուծելու սեփական հնարավորությունները: Արժանահիշատակ է հատկապես Իսրայելի օրինակը, որը ոչ միայն Պաղեստինի, այլև Իրանի և այլ երկրների հետ լարված հարաբերությունների պայմաններում միշտ չէ, որ հաշվի է առնում ԱՄՆ-ի կամ ԵՄ-ի դիրքորոշումները: Կիրառելով ոչ թե խաղաղ, այլ պատերազմական պայմաններին առավել համահունչ տնտեսական զարգացման մոդել և ամեն գնով զարկ տալով ՌԱՀ-ի զարգացմանը, Իսրայելն այսօր հնարավոր պատերազմի մրցունակությունն ապահովում է նաև ՌԱՀ-ի հենքի վրա ձևավորված արտահանման ծավալների ավելացման և դրանից ստացված շահույթների հաշվին: Ավելին, ռազմական տեխնիկայի վաճառքն ու այդ ասպարեզում ծավալվող համագործակցությունն առաջնահերթություն են ոչ միայն արտաքին տնտեսական, այլև արտաքին քաղաքական հարաբերություններում:

Ելնելով տնտեսական անվտանգության նկատառումներից` ՀՀ ՌԱՀ-ի զարգացումը, բացի ռազմական անվտանգության ապահովման գործում իր կարևոր դերից, մեր համոզմամբ, պետք է նաև հանգի ներքոհիշյալ մի շարք հիմնախնդիրների լուծմանը:

Անկախության առաջին տարիներից «ուղեղների արտահոսքը» հանրապետությունից ոչ միայն չի հաջողվել դանդաղեցնել, այլ նաև այդ միտումը գնալով էլ ավելի ուժեղացավ: Այս ցավալի երևույթը, բնականաբար, միայն հայկական ֆենոմեն չէ, սակայն որոշ երկրներում այս վնասը փոխհատուցվում է այլ երկրներից ժամանող մասնագետների հաշվին: Այդպիսի երկրներից է, օրինակ, Ռուսաստանը: Իսկ Հայաստանում հիշյալ միտումը միակողմանի երթևեկությամբ փողոցի է նմանվում. անգամ ավելորդ է խոսել այն գրավչության մասին, որով կարող է պայմանավորված լինել արտերկրի մասնագետի հետաքրքրությունը Հայաստանում: Նման միտումներն իրենց որոշակի ազդեցությունն են թողնում տնտեսության և ՌԱՀ-ի մրցունակության ու զարգացման վրա: «Ուղեղների արտահոսքը» դառնում է տնտեսական անվտանգության առումով լրջագույն սպառնալիք: Ազգային անվտանգության առումով` նույնպես:

Պետք է նշել, որ այս խնդրի վերաբերյալ ոչ մի հատուկ ուսումնասիրություն չկա: «Ուղեղների արտահոսքի» մասշտաբները պատկերացնելու համար բավական է նշել, որ Հայաստանից հեռացած 700 հազար մարդկանց 30%-ը ուներ բարձրագույն կրթություն, 16%-ը` միջին մասնագիտական կրթություն և 33%-ը` միջնակարգ կրթություն: Հեռացած մասնագետների մեծ մասը հումանիտար և տեխնիկական, ինչպես նաև բնական գիտությունների մասնագետներ են: Միայն 1991-1997 թթ. ընթացքում երկիրը լքել է այդ բնագավառների մասնագետների մոտավորապես 1/3-ը: Հայաստանից հեռացել են այն մասնագետները, որոնք արտադրում էին խորհրդային ռազմարդյունաբերության էլեկտրոնիկայի 2/3-ը:

Այլ բնագավառների մասնագետները նույնպես հեռացել են հանրապետությունից, բայց` ավելի քիչ թվով: Որպես կանոն, հեռանում են այն մասնագետները, որոնք կա՛մ իրենց երկրում պահանջարկ չունեն, կա՛մ էլ փնտրում են աշխատանքի ավելի լավ պայմաններ: Այս առումով այսօր Հայաստանը քիչ բան կարող է առաջարկել իր գիտնականներին և մասնագետներին:

Արտաքուստ թվում է, թե ակադեմիական ինստիտուտներից արտասահման մեկնողների թիվն այնքան էլ մեծ չէ. որոշ հաշվարկներով` Հայաստանի ԳԱԱ գիտաշխատողների ընդհանուր թվի 5-6 տոկոսը: Սակայն անտեսվում է, որ մեկնում է ազգային գիտության առավել տաղանդավոր ու եռանդուն մասը, հատկապես` երիտասարդ, ինչպես նաև միջին տարիքի այն գիտաշխատողները, որոնք ակնառու հաջողությունների են հասել իրենց բնագավառներում: Փաստն այն է, որ հանրապետությունից մեկնում են, նախևառաջ, ինքնատիպ գաղափարների, հետազոտական նախագծերի ու մեթոդիկաների հեղինակները:

Առանձնանում են նաև նրանք, ովքեր այս կամ այն պատճառով ի վիճակի չեն մեկնելու արտասահման, սակայն հեշտությամբ հեռանում են գիտական ասպարեզից` նախընտրելով աշխատանքի անցնել մասնավոր ձեռնարկատիրական ոլորտում: Նման դիրքորոշման հետևանքով երեկվա երիտասարդ գիտաշխատողների ճնշող մեծամասնությունը կորցրել է իր մասնագիտական ունակություններն ու գիտելիքները: Այս հարցերը, սակայն, լուրջ սոցիոլոգիական հետազոտությունների առարկա դեռ չեն դարձել:

Հայրենի գիտության, մտավոր ներուժի պահպանման հիմնահարցերը, կարծում ենք, կարելի է հատուկ միջոցներով զգալիորեն մեղմել: Մեր համոզմամբ` անհրաժեշտ է, նախ, համակարգված բնույթ հաղորդել գիտության և տեխնոլոգիաների զարգացմանը: Հայաստանում անհրաժեշտ է մասնավոր ձեռներեցներին, ֆիրմաներին (հատկապես` արտասահմանյան) թույլ տալ, որպեսզի նրանք հարկման ենթակա եկամտից մասհանեն այն ներդրումները, որոնք կուղղվեն գիտական ծրագրերի ֆինանսավորմանը: Ամենաբազմազան հարկային արտոնություններ պետք է տալ այն ֆիրմաներին, որոնք գործնական օժանդակություն կցուցաբերեն հայրենի գիտությանը:

Նշանակալի քայլ կարելի է համարել 2011 թ. ապրիլին ՀՀ նախագահի կողմից երկրի գործարարների հետ հանդիպման ժամանակ տեխնոլոգիական նորամուծությունները առաջին պլան մղելու առաջարկը և արտոնյալ պայմաններ տրամադրելու խոստումը բոլոր այն ընկերություններին, որոնք կստեղծեն նոր ապրանքներ ու ծառայություններ, որոնք, իրենց հերթին, մրցունակ կլինեն թե՛ ներքին, և թե՛ արտաքին շուկաներում: Նորարարական և բարձրտեխնոլոգիական հենքի վրա մշակված ծրագրերի դիմաց պետությունը առաջին հերթին խոստանում է բավական ծանրակշիռ հարկային արտոնություններ (3-4 տարով ազատել շահութահարկից, հետաձգել ավելացված արժեքի հարկի վճարումը և այլն) Գիտական և տեխնոլոգիական ներուժի զարգացում Սպառազինությունների և ռազմական տեխնիկայի արտադրության գիտատարությունը, վերջինիս բարձր արժեքը և գինը, ինչպես նաև շահագործման և գործածության ապահովման մեծ ծախսերը էլ ավելի են սահմանափակում տնտեսության հնարավորությունները` ժամանակակից պահանջներին համապատասխան միջոցների մատակարարմամբ ապահովելու երկրի զինված ուժերի մարտունակությունը:

Ժամանակակից աշխարհում գիտելիքն ու դրա նպատակային օգտագործումը նույնքան կարևոր են, որքան և զենքը: Ինտելեկտուալ ռեսուրսները կարող են ոչ միայն լրացնել զարգացող երկրներից պահանջվող նյութական միջոցների բացը, այլև հակամարտության պայմաններում շահեկան դիրք ապահովել դրանց համար: Հատուկ ուշադրություն է դարձվում առավել տեխնոլոգիական սպառազինությունների մշակմանը, որոնք հնարավորություն են ընձեռում` մարդկային ռեսուրսների նվազագույն օգտագործմամբ արդյունավետորեն դիմագրավելու թշնամուն:

Ինչպես հայտնի է, Հայաստանը միշտ աչքի է ընկել ստեղծագործական մտքով ու մտավոր ներուժով և այդ ոլորտի ցուցանիշներով նախկին ԽՍՀՄում դասվել է առաջինների շարքին, ինչի մասին վկայում է վիճակագրությունը: Այսպես` մեր երկրի հեղինակները 1980-1990 թթ. ընթացքում Գյուտերի արտոնագրային փորձաքննության համամիութենական գիտահետազոտական ինստիտուտ են ներկայացրել գյուտի շուրջ 10000 հայտ, որից շուրջ 6000-ը ճանաչվել է: Այդ ժամանակահատվածում հայաստանյան գյուտերի տարեկան միջին թիվը բնակչության 100 հազար մարդու հաշվով կազմել է 17, իսկ հազար գիտաշխատողի հաշվով` 27 գյուտ: Հարկ է նշել, որ ներկայումս գիտությանն ուղղվող ծախսերը կազմում են ՀՆԱ-ի 0.3%-ը, որը աճի միտում չի ունենա մինչև 2025 թվականը: Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ եթե գիտության համար կատարված ծախսերը չեն գերազանցում ՀՆԱ-ի 2%-ը, ապա հասարակությունը մեծապես տուժում է գիտության նվաճումները տնտեսության մեջ չներդնելու պատճառով:

Այնուամենայնիվ, վերոհիշյալ թվերը վկայում են, որ Հայաստանն ունի ստեղծագործական որոշակի ներուժ, որի ազդեցությունը հանրապետության տնտեսության վրա, իրավիճակի պատճառով, աննշան է: Սակայն միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ մտավոր սեփականության օբյեկտներն անհրաժեշտ է դասել երկրի թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին տնտեսական գործունեության ոլորտում չիրացվող հնարավորությունների թվին: Մտավոր արժեքները շուկայում հանդես են գալիս որոշակի ապրանքների ձևով, որոնք, արտաքուստ նյութական չլինելով, մնացած բոլոր հատկանիշներով լիովին համապատասխանում են «ապրանք» հասկացությանը: Միջազգային շուկայում այդ ապրանքի համար մղվում է եռանդուն և կոշտ պայքար, և այդ ոլորտի զարգացման հարցերը չափազանց արդիական են:

Ներմուծումից կախվածության թուլացում, արտահանման խթանում ՌԱՀ-ը կարող է ոչ միայն ձևավորել իր նյութատեխնիկական և գիտատեխնիկական բազան, այլև, բացի սպառազինություններից, տնտեսությանն  առաջարկել այսպես կոչված «երկակի նշանակության» ապրանքներ և ծառայություններ, որոնց մի մասը կարող է ներառվել նաև արտահանման հոդվածների շարքում` սկսած էլեկտրոնային սարքերից, սննդի և թեթև արդյունաբերության արտադրանքի որոշ տեսակներից մինչև տեղեկատվական և

հաղորդակցության, բարձր տեխնոլոգիաներ, էներգետիկ սարքեր, սարքաշինություն, ճարտարագիտության տարբեր ճյուղեր և այլն:

Հայաստանի պարագայում, մասնավորապես, ակնհայտ է, որ գնի բարձր կամ ցածր մակարդակը չի կարող արդարացնել սպառազինության որևէ տեսակի կամ բաղադրիչի կախվածությունն արտերկրից, եթե դրա համարժեքը հնարավոր է արտադրել տեղում: Խոսքը վերաբերում է ինչպես անօդաչու սարքերին, այնպես էլ` փամփուշտներին և զինամթերքի այլ տեսակներին:

Հայրենական արտադրանքի մրցունակության մակարդակի բարձրացում Ներկայիս հակամարտությունն իրականում տեղափոխվել է ռազմատնտեսական ոլորտ և շոշափում է հակամարտող կողմերի ազգային տնտեսությունների մրցունակության և մարտունակության մակարդակները:

Ռազմարդյունաբերական համալիրի մրցունակությունը պայմանավորված է առավել արդիական տեխնոլոգիաների կիրառման հնարավորությամբ` սպառազինության որակով և վերջինիս ապահովման համար առկա ֆինանսական միջոցներով (ի տարբերություն քաղաքացիական պայմաններում գործածվող «գին» բաղադրիչի): Ավելի լայն առումով, ռազմարդյունաբերական համալիրի մրցունակությունը կախված է ազգային տնտեսության մրցունակության մակարդակից, ինչը որոշիչ է ոչ միայն զենքի, զինամթերքի, զինված հակամարտության պայմաններում կիրառվող տեխնիկական միջոցների արտադրության, այլև տրանսպորտի և հաղորդակցությունների աշխատանքի կազմակերպման, մատակարարման համակարգերի, զինված ուժերի գործողություններում անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների կատարելագործման, ՌԱՀ-ի ձեռնարկությունների աշխատանքի արտադրողականության և մասնագիտական պատրաստվածության մակարդակի համար: Ընդսմին, գնալով կրճատվում են ռազմական տեխնիկայի հերթական սերնդի ժամկետները, ինչը լուրջ մարտահրավերների առջև է կանգնեցնում մեր երկրի ՌԱՀ-ը:

Խորհրդային Հայաստանում ֆիզիկայի, ռադիոֆիզիկայի, միջուկային ֆիզիկայի, էլեկտրոնիկայի, ռադիոէլեկտրոնիկայի, հաշվիչ տեխնիկայի, ճշգրիտ մեքենաշինության, տիեզերական հետազոտությունների և այլ բնագավառներում տպավորիչ առաջընթացը հիմնականում պայմանավորված էր ՌԱՀ-ի մրցունակության բարձրացման և մարդկային կապիտալի արժևորման գործոններով: Դրա արդյունքն էին Հաշվիչ մեքենաների գիտահետազոտական ինստիտուտի (Մերգելյանի ինստիտուտ), «Լիզին», «Բազալտ», «Մարս» և այլ գործարանների` ինչպես ՌԱՀ-ի ուղղվածության, այնպես էլ քաղաքացիական նշանակության խիստ պահանջարկված և կիրառական բնույթի ձեռքբերումները: Ավելին, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման համար կարևորագույն ռեսուրսի առկայությունն ու տվյալ ոլորտը զարգացնելու` աշխատուժի աճող զանգվածի հակվածությունը այսօր նույնպես խարսխված են նախկին հանրակարգի օրոք վերելք արձանագրած ոլորտի որոշակի ավանդույթների և հիշյալ փոխազդեցության վրա:

Ներդրումային և նորամուծական աշխուժության աճ, առկա ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետության բարձրացում 

Բուն պատերազմական գործողություններում կարևորվում է երկրի մարդկային, հանքահումքային, ֆինանսական և արտադրական ռեսուրսների  ներգրավումը, իսկ սպառազինությունների արդյունաբերության մեջ վճռորոշ է դառնում գիտատեխնիկական առաջընթացի ձեռքբերումների կիրառումը:

Նոր տեխնիկական միջոցների ներդրման անհրաժեշտ նախապայմաններից մեկը փորձանմուշից դեպի սերիական արտադրությանն անցումն է, որն ամբողջովին պայմանավորված է երկրի տնտեսական հնարավորություններով: Իսկ վերջինս, իր հերթին, կապված է համապատասխան տեխնոլոգիաների իրացման համար պահանջվող որոշակի ծախսերի հետ: Կասկածից վեր է, որ երկրի մարտունակության մակարդակը պայմանավորված է մարդկային, հանքահումքային, ֆինանսական և արտադրական ռեսուրսների ներգրավմամբ և դրանց արդյունավետ օգտագործմամբ: Մասնավորապես, ՌԱՀ-ի համակարգում կարևորվում է մարդկային կապիտալի նկատմամբ ինչպես նյութական, այնպես էլ բարոյական խթանների հստակ մեխանիզմների կիրառումը:

Ակներև է, որ պատերազմը բերում է ոչ միայն մարդկային զոհեր, տնտեսական, սոցիալական և այլ բնույթի աղետներ ու ավերածություններ, այլև ի սկզբանե ի չիք է դարձնում ազատական տնտեսությունը և դրան առնչվող ցանկացած օրինաչափություն: Այն պետության բացարձակ կարգավորում և վերահսկողություն է պահանջում բոլոր ոլորտներում:

Հայաստանի տնտեսության զարգացումն ու բնակչության բարեկեցության բարձրացումը խարսխված են մի կողմից` տնտեսության մրցունակության, իսկ մյուս կողմից` տնտեսական անվտանգության բավարար մակարդակի ապահովման վրա: Այս տեսանկյունից` ՌԱՀ-ի զարգացումը կարող է նպաստել մրցունակության բարձրացմանը, ինչպես նաև տնտեսական սպառնալիքների չեզոքացմանը:

Ներկայումս տնտեսության հետագա զարգացումը պահանջում է պետության դերի վերարժևորում, կառավարման արդյունավետության շեշտակի բարձրացում, մրցակցային առավելությունների իրատեսական գնահատում, ռեսուրսների նպատակային օգտագործում:

Անհրաժեշտ է ռազմարդյունաբերական համալիրի համար հստակ թիրախներ, նպատակներ սահմանել, գիտությանն ուղղվող ծախսերն ավելացնել և դարձնել ավելի արդյունավետ: Այս ամենը կնպաստի ոչ միայն պաշտպանունակության ամրապնդմանը, այլև տնտեսության զարգացմանը: Ռազմարդյունաբերական համալիրը ոչ միայն պաշտպանության, անվտանգության, այլև տնտեսության զարգացման կարևոր լոկոմոտիվներից մեկն է, եթե ոչ` ամենակարևորը:

Այս ամենը պահանջում է, որպես անհետաձգելի հրամայական, պատերազմական իրավիճակում ազգային տնտեսության կառավարման նոր մոդելի մշակում: Կառավարության լիազորությունները և գործառույթները (գներ, աշխատավարձեր, ռեսուրսների տեղաբաշխում) անհրաժեշտ է զուգորդել ռազմական արդյունաբերության, բարձր տեխնոլոգիաների աճին նպաստող` մասնավոր ձեռնարկատիրական գործունեության նախաձեռնությունների խթանման կառավարման նոր մեթոդների կիրառման հետ:

Խորհրդարանական կառավարման պայմաններում պետության օրենսդիր մարմնից պահանջվում է իրավիճակին համարժեք օրենքների մշակում և ընդունում: Մասնավորապես կարևորվում են «Ռազմարդյունաբերական համալիրի մասին» ՀՀ օրենքի մշակումը, ՌԱՀ-ի զարգացմանը միտված հարկային և մաքսային օրենսգրքերում համապատասխան լրամշակումները, ինչպես նաև «Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններն ու նոր օրենքների ընդունումը:

Ռազմատնտեսական անվտանգության ապահովման նպատակով կարևոր է դիտարկել հետևյալ սցենարը. գիտատար արդյունաբերության տարբեր ոլորտների արտադրանքով և ծառայություններով Հայաստանը հավակնում է իր կարևոր տեղը գտնել դաշնակից երկրների ռազմարդյունաբերական համալիրներում: Նման սցենարն իրատեսական է ներկայանում մասնավորապես այն առումով, որ Հայաստանն անառարկելի մրցակցային առավելություն ունի տեղեկատվական տեխնոլոգիաների` ռազմարդյունաբերական համալիրի ծրագրային ապահովման ոլորտում: Հիշեցնենք, որ Ռուսաստանը մեծ վնասներ կրեց հատկապես այս հարցում, երբ Արևմուտքի կողմից կիրառվեցին տնտեսական և տեխնիկական պատժամիջոցներ: Սա նշանակում է, որ Հայաստանն իր ռազմարդյունաբերական համալիրի մրցունակ ապրանքներով ու ծառայություններով ոչ միայն կարող է գտնել իր որմնախորշը արտերկրի, հատկապես` ռազմավարական դաշնակիցների շուկաներում, այլև որոշակի կախվածություն ձևավորել հայրենական արտադրությունից:

Դաշնակից երկրների հետ նման սցենարի իրագործումը առաջնահերթ նշանակություն է ստանում Հայաստանի, Սփյուռքի և ռազմավարական գործընկերների աջակցությամբ ու համագործակցությամբ, ինչը թույլ կտա հանրապետության ՌԱՀ-ի մրցունակության բարձրացումը և ռեսուրսային բազայի զարգացումը հասցնել որակապես նոր, ավելի բարձր մակարդակի:

 

 

 

 

: