Ինչպես գոյատևել կացության կազմակերպման ոլորտում` բիզնես մոդելի ժամանակակից փոխակերպումների պայմաններում

Սույն հետազոտության շրջանակում առաջադրված խնդիրները բացահայտելու համար ուսումնասիրվել են ոլորտի վիճակագրական տվյալները, մի շարք ընկերությունների բիզնես քեյսեր` կիրառելով վիճակագրական, համեմատման, ինդուկցիայի և դեդուկցիայի մեթոդները:

Ուսումնասիրության տվյալների բազա են հանդիսացել ոլորտի վիճակագրական ցուցանիշները, առանձին ընկերությունների ֆինանսական հաշվետվությունները, ինչպես նաև թեմային առնչվող մասնագիտական գրականությունը և բիզնես նորությունները:

Իրավիճակը կացության կազմակերպման և հարակից ծառայությունների ոլորտում Վիճակագրական տվյալների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ճամփորդական ծառայությունների 11 ոլորտում ավանդական (brick and mortar) միջնորդական գործունեություն ծավալող տուրօպերատորները և գործակալները շարունակաբար կորցնում են իրենց շուկայական դիրքերը, և արագ աճում են առցանց ամրագրումները (ուղղակի (հյուրանոցից, ավիաընկերությունից և այլն) կամ առցանց հարթակների միջոցով):

2018 թ. արդյունքներով այս սեգմենտի առաջատարն է եղել Expedia Group-ը` 14.4% մասնաբաժնով, իսկ առաջատարության հավակնորդը` Booking Holding-ը` 13.4% մասնաբաժնով: Հաշվի առնելով ընկերության հասույթը 2017 թ. 13 և գանձվող միջնորդավճարների մեծությունը` կարելի է  պնդել, որ, ըստ էության, շուկայական մասնաբաժնով երրորդ խաղացողը Airbnb-ն է: Եթե 2014-2018 թթ. ընթացքում ճամփորդական ծառայությունների շուկայի առցանց ամրագրումների սեգմենտի միջին տարեկան հավելաճի տեմպը կազմել է ավելի քան 10%, ապա Expedia Group-ի պարագայում այդ ցուցանիշը եղել է 18.6%, իսկ Booking Holding-ի պարագայում` 16.5%:

Անդրադառնալով կացության կազմակերպման ոլորտում արժեքային շղթայի և բիզնես մոդելի   փոխակերպումներին`  անհրաժեշտ է նշել, որ դրանք հիմնականում պայմանավորված են երկու ալիքի բեկումնային նորարարություններով (disruptive innovations15)`

1) Երբ ձևավորվեցին հյուրանոցային ծառայությունների առցանց ամրագրման հարթակները (1996 թ. գործարկվեցին www.booking.com-ը և www.expedia.com-ը), որոնց շնորհիվ «հանդիպեցին» հյուրանոցներն ու վերջնական սպառողները,

2) Երբ ձևավորվեցին peer-to-peer ծառայությունների առցանց հարթակները (2008 թ. գործարկվեց www.airbnb.com-ը), և արդյունքում մարդիկ17 կարճաժամկետ վարձակալությամբ միմյանց են տրամադրում իրենց բնակարանները:

Կացության կազմակերպման ոլորտի առաջատար եռյակի` expedia.comի, booking.com-ի (ներառյալ priceline.com-ի), аirbnb.com-ի (որպես առանձին բիզնես միավորներ) գործունեության ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ ունեն մեկ ընդհանուր գիծ. դրանք բոլորը «ցանցային էկոհամակարգեր ստեղծողներ» (network orchestrators) են, ինչն էլ հենց նրանց համար ապահովում է կայուն մրցակցային առավելություն միջնաժամկետում:

Տվյալ հանգամանքը նոր օրակարգ է թելադրում նույնիսկ խոշոր հյուրանոցային ցանցերին․ այսպես` 2015 թ. խոշորագույն հյուրանոցային ցանցերից Accor Hotels-ը, Expedia Group-ին և Booking Holdings-ին դիմակայելու հա-

մար, որոշեց գործարկել առցանց ամրագրումների սեփական հարթակը, որտեղ ներկայացված կլինեն ոչ միայն իր հյուրանոցները, այլև մրցակիցներինը, ավելին` ընկերությունը այժմ վարում է ոչ օրգանական աճի ակտիվ քաղաքականություն` ձեռք բերելով նմանատիպ բիզնես մոդելով աշխատող տարբեր որմնախորշային խաղացողների (Onefinestay, Gekko, Jo&Joe և այլն): Նույնկերպ 2017 թ. Hyatt Hotels Corp.-ը ռազմավարական ներդրում է կատարել peer-to-peer ծառայություններ մատուցող Oasis Collections-ում  (home-sharing հարթակ), իսկ արդեն 2019 թ. ապրիլին Marriott International Inc.-ը հայտարարել է շքեղ առանձնատների/բնակարանների օրավարձով տրամադրման peer-to-peer ծառայությունների հարթակի գործարկման մասին` նպատակ ունենալով հակազդել Airbnb.com-ի ահագնացող մրցակցությանը:

Այդուհանդերձ, կարծես թե, ցանցային էկոհամակարգեր ստեղծողների համար իրական վտանգը գալիս է Google-ից (ասիմետրիկ մրցակցության տրամաբանությանը համահունչ), մասնավորապես` խոսքը Google Instant Bookingհամակարգի մասին է, որի միջոցով հաճախորդները հնարավորություն ունեն Google որոնողական համակարգում փնտրելու իրենց նախընտրած քաղաքը, հստակեցնելու ժամանման և մեկնման օրերը, անմիջապես համակարգում ամրագրում կատարելու և վճարելու իրենց Google Play-ի հաշվից: Թեև ներկայումս Google-ը դա դիտարկում է իր գովազդային բիզնեսի մի մաս և այդ «տեղերը» վաճառում է այնպիսի առցանց ճանապարհորդական գործակալությունների, ինչպիսիք են Travelocity-ն, Orbitz-ը և Agoda-ն, այնուհանդերձ, կարծում ենք, առաջիկա տարիներին Google-ը արժեքային շղթայից նրանց դուրս կմղի և անմիջականորեն կաշխատի օրավարձով բնակարան հանձնողների և հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտների հետ:

Ինչպես են աշխատում ցանցային էկոհամակարգեր ստեղծողները (Booking Holdings-ի օրինակով) Անդրադառնալով ցանցային էկոհամակարգեր ստեղծողների գործունեությանը` պետք է նշել, որ expedia.com-ը, booking.com-ը կիրառում են երկու բիզնես մոդել` merchant և agency: Merchant-ի դեպքում հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտները իրենց հյուրանոցային համարները (գիշեր-համար) մեծածախ վաճառում են տվյալ հարթակներին, որոնք հետագայում ավելի թանկ գնով (միջինում + 15.85%) մանրածախ վաճառում են հաճախորդներին (վերջնական սպառողներին): Agency-ի դեպքում տվյալ հարթակները հանդես են գալիս որպես «վայր» (marketplace), որտեղ հյուրանոցները իրենց համարները վաճառում են հաճախորդներին և դրա դիմաց որոշակի միջնորդավճար (միջինում 14.18%24 ) են կատարում հարթակներին:

Airbnb.com-ը աշխատում է բացառապես agency մոդելով, սակայն` բազմակողմանի (multi-sided business model), արդյունքում միջնորդավճար է գանձում միաժամանակ և՛ հյուրից (գնորդից, 5-15%), և՛ հյուրընկալողից (վաճառողից, 3%):

Հաշվի առնելով տվյալների հասանելիությունը և դերը կացության կազմակերպման ոլորտում` մենք առավել մանրամասնորեն ենք ուսումնասիրել Booking Holdings-ի գործունեությունը: 2010-2018 թթ. merchant բիզնես մոդելի

ներքո հարթակի ամրագրումների մեծությունը դրամական արտահայտությամբ միջինում տարեկան աճել է 26.5%-ով, իսկ agency մոդելի ներքո` 27.2%-ով:

 

Միևնույն ժամանակ, պետք է նշել, որ դիտարկվող ժամանակահատվածում Booking Holdings-ի հարթակներում համարների ամրագրումների քանակը միջինում տարեկան աճել է 30.1%-ով, իսկ կացության կազմակերպման օբյեկտների քանակը (hյուրանոցներ, հոսթելներ, առանձնատներ և այլն)` ավելի քան 39.7%-ով:

 

Հարկ է նշել, որ այն հարթակներում, որտեղ միաժամանակ գործում են merchant և agency բիզնես մոդելները, դժվար է խոսել հավասար մրցակցային պայմանների մասին, քանի որ հարթակը կառավարողը, ունենալով ամբողջական տվյալներ ընթացիկ պահանջարկի, գների, հարթակում ցուցակված կոնկրետ հյուրանոցային   տնտեսության օբյեկտների վաճառքի մասին, կարող է այդ տվյալներն օգտագործել merchant բիզնես մոդելի ներքո` իր կառավարման տակ գտնվող հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտների հասույթը առավելագույնի հասցնելու նպատակով: Հետևաբար կանխատեսում ենք, որ առաջիկա տարիներին այս խնդիրը սրվելու է, և պահանջ է առաջանալու` կա՛մ merchant բիզնես մոդելով գործունեությունը տարանջատել agency բիզնես մոդելով գործունեությունից, կա՛մ վերոնշյալ տեղեկատվությունը հասանելի դարձնել բոլորին: Ընդ որում, նմանատիպ խնդիր առկա է առցանց առևտրի համաշխարհային հսկա Amazon-ի մոտ ևս:

Տվյալահենք մրցակցային ռազմավարություն 

Ցանցային էկոհամակարգերի (առցանց ճանապարհորդական գործակալությունների) դարաշրջանում, երբ հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտները ստիպված են մրցակցել ոչ միայն միմյանց, այլև օրավարձով բնակարանների և առանձնատների հետ, իսկ հաճախորդները հնարավորություն ունեն գործնականում 0-ական տրանսակցիոն ծախսերով գնման որոշում ընդունելու` նախապես տեղեկություն ստանալով բազմաթիվ հյուրանոցային տնտեսության օբյեկտների վերաբերյալ (գին, գտնվելու վայր, տարբեր հարմարությունների առկայություն, հաճախորդների կարծիքներ և այլն), հարց է առաջանում` ինչպե՞ս գոյատևել կացության կազմակերպման ոլորտում:

Հաշվի առնելով, որ մարդկությունը արդեն թևակոխում է 4-րդ արդյունաբերական հեղափոխության ժամանակաշրջան , երբ բեկումնային նորարարությունները, ինչպիսիք են ձայնային օգնականները (Alexa, Google Voice Assistant), մեքենայական տեսողության (machine vision) և 3D պատճենահանման տեխնոլոգիաները, փոխում են մանրածախ առևտրի, ավտոմեքենաշինության, շինարարության ոլորտների բիզնես մոդելները և նույնիսկ  առանձին բիզնես գործառույթներ, ինչպես օրինակ` մարքեթինգը, մենք առաջ ենք  քաշում այսպես կոչված «տվյալահենք մրցակցային ռազմավարության» (data-driven competitive strategy) գաղափարը` հիմնված տվյալահենք մրցակցային առավելությունների և մարքեթինգային համալիրի 4P-ի մոդելի վրա:

Դա ենթադրում է, որ ընկերությունները մրցակցային ռազմավարությունը  կառուցում են տվյալների շուրջ` այդ ոլորտում իրենց մրցակցային առավելությունները անդրադարձելով մարքեթինգային համալիրի բոլոր տարրերի վրա:

Քանի որ մարդկությունը հեռու չէ այն օրվանից, երբ արհեստական բանականության վրա հիմնված տեխնոլոգիաները, ուսումնասիրելով մեր օրակարգը և նախասիրությունները, ինքնավար կերպով պլանավորելու են մեր ճամփորդությունները, մենք ոլորտի ընկերություններին առաջարկում ենք առաջնորդվել այս հայեցակարգով, ինչը սույն ուսումնասիրության գիտական նորույթն է, և հավակնում ենք ասել` առաջինը մեր կողմից է դրվել գիտական շրջանառության մեջ: