ՀՀ դրամի փոխարժեքի կարճաժամկետ կանխատեսման հիմնահարցերը վիճակագրական մոդելի կառուցմամբ

Տնտեսագիտության բնագավառում ռեգրեսիոն վերլուծության առանցքային խնդիրներից են տնտեսական երևույթների և գործընթացների փոխհարաբերության վերհանումն ու բնութագրող մոդելի կառուցումը: Ստորև փորձ է արվել ռեգրեսիոն վերլուծության գործիքակազմը կիրառելու ՀՀ դրամ/ԱՄՆ դոլար փոխարժեքի ձևավորման մոդելային կառուցվածքի նկարագրության և կարճաժամկետ հատվածում փոխարժեքի մակարդակի կանխատեսման նպատակով:

Կարճաժամկետ կանխատեսման համար մեր մոդելի հիմքում դրվել են նախորդ տարիների ցուցանիշները, որոնց փոփոխության ազդեցությամբ էլ  ստացվում են ապագա ցուցանիշները: ՀՀ դրամի փոխարժեքի կանխատեսման համար, կարծում ենք, նպատակահարմար է կիրառել բազմաչափ գծային ռեգրեսիա, որի մոդելը, ընդհանուր տեսքով, հետևյալն է.

 

 

որտեղ` X=(x0, x1, x3,... xm)–ը անկախ փոփոխականների վեկտորն է, β=(β0, β1, β3,... βm)–ը` ռեգրեսիայի գործակիցները, որոնք պետք է գնահատվեն,

ε–ը` ստանդարտ շեղումը,

Y−ը` կախյալ փոփոխականը:

Ակնհայտ է, որ փոխարժեքի ձևավորման վրա ազդում են մեծ թվով փոփոխականներ, որոնցից առավել էականների ընտրության համար նախապես կատարվել է կախյալ փոփոխականի հետ դրանց բավական լայն շրջանակի գծային կապի գնահատում: Այդ նպատակով, մեր մոդելի անկախ փոփոխականների կազմի ընտրության համար, հաշվարկվել են ՀՀ դրամի փոխարժեքի և մակրոտնտեսական ցուցանիշների միջև կոռելյացիայի գործակիցները: Որպես մակրոտնտեսական ցուցանիշներ վերլուծությունում դիտարկվել են գնաճը, ՀՆԱ-ն, ներմուծման և արտահանման ցուցանիշները, արտաքին մասնավոր տրանսֆերտները, տոկոսադրույքների մակարդակը (մասնավորապես` բանկային ավանդների և վերաֆինանսավորման), պետական բյուջեի պակասուրդը: Ուսումնասիրվել են նաև այլ գործոններ, որոնք,

որպես կանոն, շոշափելի ազդեցություն են ունենում փոխարժեքի վրա, օրինակ` նավթի և պղնձի համաշխարհային գները: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Նկարագրված փոփոխականների միջև զույգային կոռելյացիայի գործակիցների առավել բարձր արժեքներ արձանագրվել են դիտարկված ցուցանիշներից 4-ի պարագայում (աղյուսակ 1): Դրանք են` զուտ արտահանում (արտահանում հանած ներմուծում), արտաքին մասնավոր տրանսֆերտների մակարդակ, նավթի և պղնձի համաշխարհային գներ: Այս ցուցանիշներին մեր մոդելային կառուցվածքներում առանցքային դերակատարում է վերապահվել:

Թեև ՀՀ դրամի փոխարժեքի հետ ՀՆԱ և գնաճի կոռելյացիայի գործակցի գնահատականները համեմատաբար ցածր են ստացվել, այնուհանդերձ, նկատի ունենալով այն իրողությունը, որ նկարագրված ցուցանիշները հիմնարար տնտեսական գործոններ են և անմիջական ազդեցություն են ունենում ազգային արժույթի փոխարժեքի վրա, դրանք ևս ներառվել են ռեգրեսիոն վերլուծության ընթացակարգերում:

Փոխարժեքի և դիտարկվող մակրոտնտեսական ցուցանիշների փոխկապվածության ընդհանրական գնահատման նպատակով կառուցել ենք մի քանի ռեգրեսիոն մոդել, որոնցում ներառվել են անկախ փոփոխականների տարբեր համակցություններ: Հետազոտության այս տարբերակը, կանխատեսումների հնարավոր սխալի համահարթեցման հնարավորություն ընձեռելով, թույլ է տալիս նաև շրջանցել մեկ այլ կարևոր սահմանափակում` դիտարկումների փոքր թիվը:

Ի մասնավորի, նկատի ունենալով վիճակագրական տվյալների ստացիոնար շարքի ձևավորման օբյեկտիվ սահմանափակումները, նաև հավաստի տվյալների մատչելիության լրջագույն խնդիրը, հարկադրված ենք դիտարկումներում բավարարվել 2000−2016 թթ. ժամանակահատվածով, որը, սակայն, բազմաչափ մոդելների կառուցման համար չափազանց կարճ է:

Ուստի ընտրվել է վերլուծության մեկ այլ տարբերակ. կառուցվում և գնահատվում է փոխարժեքի կապն առանձին մակրոտնտեսական ցուցանիշների հետ, դրանց հիման վրա ստացվում են կանխատեսումային գնահատականներ, որոնց միջինացմամբ էլ դուրս է բերվում կախյալ փոփոխականի կարճաժամկետ կանխատեսումային գնահատականը: 

 Կառուցել և հետազոտել ենք 4 ռեգրեսիոն մոդելներ, որոնցից 3-ը` գծային, 1-ը` լոգարիթմական: Ռեգրեսիոն մոդելների պարամետրական գնահատումը կատարվել էEviews ծրագրի միջոցով, ցուցանիշների վիճակագրական տվյալների ժամանակային շարքերը ձևավորվել են 2000−2016 թթ. տարեկան մակարդակների հիման վրա: Մոդելների ընդհանուր կառուցվածքն ու պարամետրերի գնահատման արդյունքները ներկայացված են աղյուսակ 2-ում, իսկ աղյուսակ 3-ում ներառված են նույն մոդելների առանձին պարամետրական բնութագրիչների և վիճակագրական չափանիշների արժեքները, որոնք կիրառվում են մոդելի հավաստիության աստիճանի գնահատման համար: Դիտարկվող մոդելների պարամետրական գնահատման արդյունքները ցույց են տալիս, որ նշանակալիության առումով պակաս խնդրահարույց և, ըստ այդմ էլ, կիրառման առումով հետաքրքրական կարող են լինել 3-րդ և 4-րդ մոդելները: Մյուս կողմից` ռեգրեսիոն մոդելների գնահատման շրջանակներում հաշվարկված վիճակագրական չափանիշների արժեքների վերլուծությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ մոդել 3-ը խնդրահարույց է ավտոռեգրեսիայի նշանակալի ռիսկի պատճառով, ուստի հետագա հաշվարկներում նպատակահարմար է որպես ուղենիշ ընդունել մոդել 4-ը: Դա նշանակում է, որ փոխարժեքի գնահատումներում և կարճաժամկետ կանխատեսումներում հաշվի է առնվելու դրանում ներառված անկախ փոփոխականների` տրանսֆերտների և զուտ արտահանման ազդեցությունը: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ՀՀ դրամ/ԱՄՆ դոլար փոխարժեքի կանխատեսումային մակարդակները` գնահատված ըստ 4-րդ մոդելի հենքի, աղյուսակ 4-ում ներկայացված անկախ փոփոխական դիտարկվող մակրոտնտեսական ցուցանիշների տարեկան կանխատեսումների օգտագործմամբ, ներկայացված են աղյուսակ 5-ում: